آمالگام چیست؟ بررسی مزایا، معایب و مقایسه آن با کامپوزیت

اولین باری که درباره مواد پر کردن دندان کنجکاو شدید چه زمانی بود؟

در فرآیند پر کردن دندان، متخصصان از ماده‌ای به نام آمالگام استفاده می‌کنند که یکی از قدیمی‌ترین کشفیات دندانپزشکی است. این ماده مقاوم، ترکیبی از فلزاتی مانند جیوه، نقره، قلع و مس است و سال‌هاست در حوزه دندانپزشکی، مخصوصا برای ترمیم پوسیدگی دندان‌های عقب کاربرد دارد.

با وجود نگرانی‌هایی درباره وجود جیوه در ترکیب آمالگام، سازمان بهداشت جهانی و مراکز تحقیقاتی دندانپزشکی همچنان آمالگام را ایمن و مؤثر می‌دانند. در این صفحه با نگاهی علمی، تمام آنچه باید درباره آمالگام بدانید، از مزایا و معایب گرفته تا کاربردها و جایگزین‌های آن را بررسی می‌کنیم.

طبق گزارش سازمان بهداشت جهانی (WHO)، بیش از ۱۰۰ کشور در جهان از آمالگام به ‌عنوان راه ‌حل اصلی ترمیم دندان‌های خلفی استفاده می‌کنند. بنابراین؛ بخشی از پاسخ این سوال که «آمالگام چیست و چقدر برای ترمیم دندان‌ها ایمن است؟»، به استاندارد جهانی دندانپزشکی مربوط می‌شود.

 

آمالگام دندانی چیست؟

 

آمالگام دندان ماده‌ای نقره‌ای یا خاکستری‌رنگ است که حدودا نیمی از آن را آلیاژ پودری فلزات نقره، قلع، مس و روی تشکیل می‌دهد، و نیم دیگر را جیوه مایع. ویژگی مهم این ترکیب که آن را در مطب دندانپزشکی تهیه می‌کنند، شکل‌پذیری سریع آن بعد از مخلوط شدن است. به همین دلیل به ‌راحتی در حفره دندان قرار گرفته و طی چند دقیقه سفت می‌شود. استحکام نهایی و اوج سخت شدن آمالگام، به تدریج طی ۲۴ ساعت اتفاق می‌افتد.

آنچه آمالگام را به ماده‌ای منحصر به ‌فرد و تقریبا غیرقابل جایگزین تبدیل کرده است، نحوه واکنش شیمیایی جیوه با فلزات پودری است. طی این واکنش، ساختاری جامد، همگن و بسیار مقاوم در برابر فشار (جویدن) ایجاد می‌شود و همین خاصیت، باعث شده آمالگام برای دهه‌ها به عنوان بهترین گزینه در ترمیم دندان‌های خلفی (آسیاب‌ها) شناخته شود.

از نظر ظاهری، آمالگام برخلاف پرکننده‌های سفید (کامپوزیت)، همرنگ دندان نیست. این موضوع باعث شده که کاربرد آمالگام در دندان‌های جلویی یا نواحی زیبایی (aesthetic zone) کمتر باشد، اما برای ترمیم دندان‌ها خلفی همچنان در اولویت است.

 

ترکیب شیمیایی آمالگام و انواع آن

 

پیش از این اشاره کردیم که آمالگام از چه فلزاتی تشکیل شده است. حال، نگاهی می‌اندازیم به نسبت ترکیب فلزات در آمالگام که معمولاً به این شکل است:

• حدود ۵۰٪ جیوه
• ۳۵٪ نقره
• 13٪ قلع
• 2٪ مس و فلزات دیگر

جالب است بدانید که انواع آمالگام را بر اساس میزان مس موجود در ترکیبشان به دو دسته آمالگام کم‌مس و آمالگام پُرمس تقسیم می‌کنند که نوع دوم دوام و عملکرد بهتری در محیط دهان دارد.

بر اساس استانداردهای سازمان‌های بین‌المللی مانند ADA (انجمن دندانپزشکی آمریکا)، ترکیبات آمالگام‌های جدید بهبود یافته‌اند و میزان آزادسازی جیوه در آن‌ها به حداقل رسیده است، به ‌طوری که استفاده از آن در بیماران سالم، کاملا ایمن تلقی می‌شود.

 

 

مزایای آمالگام دندانی

 

ماده آمالگام به خاطر ویژگی‌های فیزیکی و بالینی خاص خود، و عملکرد ایدئالی که در شرایط فشار زیاد ارائه می‌دهد، گزینه قابل اعتمادی برای ترمیم و پر کردن دندان است. مزایای آمالگام را که عموما با پایداری آن در ارتباط‌اند، در ادامه آورده‌ایم.

 

تحمل فشارهای شدید ناشی از جویدن

 

ساختار متراکم و فلزی آمالگام باعث می‌شود که در برابر فشارهای مکرر ناشی از جویدن و اصطکاک با مواد غذایی مقاومت فوق‌العاده‌ای داشته باشد. این ویژگی در مواردی که بیماران به دندان‌قروچه مبتلا هستند یا عادت به جویدن مواد سخت مثل یخ دارند، اهمیت ویژه‌ای دارد.

 

دوام بالا در شرایط محیطی دهان

 

بعضی از مواد ترمیمی آسیب‌پذیری بالا دارند و با تغییرات  pH محیط دهان یا نوسان دما در دهان واکنش نشان می‌دهند. بر خلاف این مواد، آمالگام خواص ثابت و پایداری دارد و حتی در شرایط اسیدی یا قرار گرفتن در معرض نوشیدنی‌های داغ یا سرد هم آسیب نمی‌بیند.

 

عدم حساسیت به رطوبت حین نصب

 

یکی از مشکلات رایج در ترمیم دندان با مواد ترمیمی سفید (مانند کامپوزیت)، این است که محیط دهان باید کاملا خشک باشد. در شرایطی که کنترل رطوبت در دهان دشوار است، آمالگام به ‌درستی عمل می‌کند و نیازی به خشک بودن ناحیه ترمیم وجود ندارد.

 

سرعت بالا در انجام درمان

 

فرآیند نصب آمالگام در مقایسه با بسیاری از مواد دیگر به زمان کمتری نیاز دارد، مخصوصا در بیماران خردسال یا افراد دچار اضطراب دندانپزشکی، این موضوع یک مزیت بالینی محسوب می‌شود و درمان را طولانی و استرس‌زا نمی‌کند.

 

ایدئال برای ترمیم‌های وسیع و عمقی

 

در مواردی که بخش زیادی از تاج دندان از بین رفته یا پوسیدگی دندان بسیار گسترده باشد، آمالگام به خاطر خواص مکانیکی‌اش گزینه موثری برای بازسازی ساختار دندان است و به خوبی به شکل مورد نیاز درآمده و فیکس می‌شود.

 

ثبات ابعاد در بلندمدت

 

آمالگام پس از سفت شدن، دچار انقباض یا انبساط قابل ‌توجه نشده و اتصال مناسب با دیواره‌های دندان را در بلندمدت حفظ می‌کند. این موضوع، بخصوص از نظر کاهش ریسک نشت میکروب، حائز اهمیت است.

 

پایداری بدون نیاز به اتصال چسبی

 

برخلاف مواد ترمیم‌کننده‌ای مثل کامپوزیت که برای چسبیدن به بافت دندان به اتصال شیمیایی (معمولا با چسب) نیاز دارند، اتصال آمالگام به ‌صورت مکانیکی است. امالگام دندان در حفره دندان گیر می‌افتد و به این ترتیب حتی در صورت ضعف مینای اطراف دندان، باز هم عملکرد قابل اطمینان دارد.

 

 

معایب آمالگام چیست: نگرانی‌ها درباره آمالگام و مضرات آن

 

در کنار ویژگی‌های مفید آمالگام از نظر فنی و عملکردی، دغدغه‌هایی درباره این ماده وجود دارد که با جنبه زیبایی‌شناسی و ایمنی آن در ارتباط‌اند. اگر شما هم از آن دسته بیمارانی هستید که تمام جنبه‌های درمان برایتان اهمیت دارد، بهتر است با مضرات آمالگام یا به عبارت بهتر، محدودیت‌های آن هم آشنا شوید.

 

تاثیرگذاری روی زیبایی

 

رنگ آمالگام متاثر از ترکیبات فلزی آن است و با رنگ دندان‌های طبیعی دیگر، همخوانی ندارد. این موضوع در هنگام باز کردن دهان یا خندیدن قابل مشاهده است و ممکن است برای بیمارانی که به جنبه‌های زیبایی دهان و دندان اهمیت می‌دهند، یک نکته منفی محسوب می‌شود.

 

پتانسیل ایجاد ترک در دندان

 

خصوصیات فیزیکی آمالگام و عدم چسبندگی شیمیایی آن به بافت دندان، ممکن است در طول زمان باعث شود فشارهای انبساطی ناشی از آن موجب ایجاد ترک‌های میکروسکوپی در دیواره‌های باقی‌مانده دندان شود. اگر دندانپزشک متخصص به درستی ترمیم دندان را طراحی نکرده باشد، این احتمال افزایش می‌یابد.  

 

 

نگرانی درباره مضرات جیوه

 

گرچه میزان جیوه در آمالگام کنترل‌شده است و آزادسازی آن را در حد ایمن و مجاز اعلام کرده‌اند، همچنان عده‌ای از بیماران و گروه‌های حساس نسبت به وجود جیوه، حتی در مقادیر کم، وسواس‌هایی دارند.

 

ممنوعیت یا محدودیت‌های قانونی در بعضی کشورها

 

کشورهایی مانند سوئد، نروژ، آلمان و بعضی کشورهای اروپایی دیگر، مصرف آمالگام را به ‌طور کلی یا برای گروه‌های خاصی مانند زنان باردار و کودکان محدود کرده‌اند. این تصمیم در بعضی موارد جنبه پیشگیرانه داشته و در بعضی موارد با دلایل زیست محیطی بوده است.

 

نظرات متناقض در مطالعات بالینی 

                    

اگرچه سازمان‌های معتبری مانند ADA و WHO ایمنی آمالگام را تأیید و تضمین کرده‌اند، اما در بعضی از مطالعات مستقل در حوزه تأثیرات عصبی یا ایمنی بدن در مواجهه طولانی‌مدت با بخار جیوه، نظرات متناقضی مطرح شده‌اند. این اختلاف نظرها باعث شده بعضی از بیماران روی استفاده از آمالگام برای ترمیم و پر کردن دندان حساس باشند و آن را نپذیرند.

 

آمالگام یا کامپوزیت: مقایسه دو ماده ترمیمی و پرکننده دندان

 

انتخاب آمالگام یا کامپوزیت به عوامل مختلفی بستگی دارد و در هر بیمار ممکن است اولویت با گزینه متفاوتی باشد. محل دندان، شرایط دهانی بیمار، بودجه، اولویت‌های زیبایی و محدودیت‌های پزشکی، همگی در این تصمیم نقش دارند. در واقع، به جز تفاوت قیمت آمالگام و کامپوزیت و تفاوت رنگ آن‌ها که معیارهای اصلی برای هر بیمارند، هر یک از این دو ماده خصوصیات مهم دیگری دارند و نمی‌توان یکی را مطلقا بهتر از دیگری دانست.

در جدول زیر، تفاوت‌های اصلی این دو ماده ترمیمی را بررسی می‌کنیم.

معیار مقایسه	آمالگام	کامپوزیت
رنگ و ظاهر	نقره‌ای یا خاکستری، قابل مشاهده در دهان	همرنگ و هماهنگ با دندان طبیعی
دوام (در دندان‌های خلفی)	بسیار زیاد (۱۰–۱۵ سال یا بیشتر) – مناسب برای دندان‌های پرتحرک	نسبتاً کمتر (۵–۷ سال) – مخصوصا در دندان‌های خلفی تحت فشار، مستعد فرسایش است
نیاز به خشک بودن محیط دهان	مقاومت بالا نسبت به رطوبت حین ترمیم	بسیار حساس به رطوبت؛ نیاز به ایزولاسیون کامل و خشک کردن ناحیه ترمیم
نوع اتصال به دندان	اتصال مکانیکی (نیاز به تراش بیشتر بافت سالم)	اتصال شیمیایی (حفظ بهتر ساختار دندان، اما نیازمند به ماده اضافی برای اتصال)
مدت زمان اجرا	سریع‌تر و ساده‌تر	زمان‌بر، نیازمند مراحل متعدد (اسید اچ، باند، لایه‌گذاری و نوردهی)
هزینه درمان	مقرون ‌به‌ صرفه	گران‌تر از آمالگام (به دلیل زمان بیشتر و تکنیک پیچیده‌تر)

 

بر اساس گزارش مطالعات Cochrane Review، ترمیم‌های انجام‌شده با آمالگام در دندان‌های خلفی، در بلندمدت نرخ شکست کمتری نسبت به ترمیم با کامپوزیت داشته‌اند. با این وجود، کامپوزیت‌ها از نظر زیبایی و حفظ ساختار طبیعی دندان برتری دارند(Chisini et al., 2020).

 

 

تفاوت قیمت آمالگام و کامپوزیت

 

در مرحله انتخاب ماده پرکننده دندان، یکی از معیارهای مهم برای بیماران، هزینه درمان است. تفاوت قیمت آمالگام و کامپوزیت به ‌عنوان دو ماده اصلی در ترمیم دندان‌ها، صرف نظر از نوع ماده، به تکنیک اجرا، زمان درمان و مهارت دندانپزشک هم ارتباط دارد. در حالت کلی، هزینه پرکردن دندان با کامپوزیت معمولاً بیشتر از آمالگام است. این اختلاف دلایل علمی و بالینی دارد که در ادامه آمده است:

• فرآیند اجرای پیچیده‌تر در کامپوزیت: ترمیم با کامپوزیت شامل مراحلی از جمله اچ کردن، استفاده از مواد باندینگ، لایه‌گذاری تدریجی و نوردهی است که دقت و زمان بیشتری می‌طلبند.
• ویژگی‌های زیبایی‌شناسی کامپوزیت: این ماده مطابق با رنگ دندان طبیعی طراحی شده و این موضع برای ترمیم دندان‌های جلویی، یک مزیت به حساب می‌آید.

در نهایت، در مراکز دولتی و کلینیک‌ها، تعرفه پر کردن دندان با آمالگام یا کامپوزیت بر اساس نوع مرکز و سیاست‌های بیمه‌ای متغیر است. برای اطلاع دقیق از قیمت آمالگام و کامپوزیت، قبل از اقدام با دندانپزشک متخصص مشورت کنید.

 

آیا آمالگام سفید و سیاه با هم فرق دارند؟

 

از نظر دندانپزشکی اصطلاح «آمالگام سفید» اصطلاحی اشتباه و غیرتخصصی است. در واقع، عبارت آمالگام سفید که در میان بیماران رایج شده، اشاره به همان «کامپوزیت دندان» یا مواد ترمیمی همرنگ دندان دارد.

آمالگام واقعی رنگی متاثر از فلزات به‌ کاررفته در آن (نقره‌ای یا خاکستری تیره) دارد؛ در حالی که کامپوزیت‌های سفید، کاملاً بدون فلز هستند و ساختار شیمیایی و کاربرد جداگانه‌ای دارند. بنابراین، تفاوت آمالگام سفید و سیاه، در اصل تفاوت بین دو ماده متفاوت یعنی کامپوزیت و آمالگام است.

 

جمع ‌بندی

 

اگر از افراد عادی بپرسید آمالگام چیست، این ماده را یک پرکننده رایج دندان می‌دانند. در حالی که دندانپزشکان از آن به عنوان چیزی فراتر از یک پرکننده دندان یاد می‌کنند و آن را بخش مهمی از درمان و حفظ سلامت دهان و دندان‌ها می‌دانند. شناخت مزایا یا معایب آمالگام، برای انتخاب بهترین روش ترمیم و پر کردن دندان لازم است.

اما این تصمیم به بررسی دقیق وضعیت دندان‌ها، انتظارات بیمار و تشخیص دندانپزشک هم بستگی دارد. آمالگام با وجود سابقه طولانی، همچنان جایگاه خود را حفظ کرده و در کنار مواد جایگزین جدیدتر، هنوز پاسخگوی بسیاری از نیازهای بیماران است.

برای انتخاب گزینه متناسب با شرایط دهان و دندان خود، با کلینیک دندانپزشکی دکتر عبادیان مشاوره تخصصی بگیرید و تجربه‌ای راحت و ایدئال برای خود رقم بزنید.